منطقه امن مانند آغوشی گرم و آشناست، یعنی می‌تواند امیدوارکننده و هم‌زمان محدودکننده باشد. این موضوع توسط روانشناسان زیادی بررسی شده و موضوعات زیادی درباره مزایا و معایب آن وجود دارد. با اینکه منطقه امن می‌تواند باعث ایجاد احساس آرامش و اطمینان خاطر شود، ممکن است مانع رشد شما نیز باشد. برای استفاده از همه فرصت‌های زندگی، لازم است تعادل بین این دو امر را رعایت کنید تا بتوانید از محدودیت‌های خود عبور کنید و با وجود آرامش خیال، به رشد و موفقیت برسید.

منطقه امن یا comfort zone چیست؟

عموم افراد در برخی شرایط مجبور به ترک منطقه امن (کنج عافیت) یا Comfort Zone خود شده­اند. حال این قضیه بر اساس اراده خود شخص با تعیین اهداف بلندپروازانه و یا فرصت‌هایی برای یادگیری و توسعه دانش و مهارت بوده و یا بطور ناخواسته، شخص در این موقعیت قرار گرفته است. اما منظور از این کنج عافیت چیست؟

طبق تعریف ارائه شده توسط دکتر Abigail Brenner، منطقه امن در واقع ساختاری روانشناختی،عاطفی و رفتاری است که روال زندگی روزمره ما را تعریف می­کند و برای هر کدام از ما تداعی­کننده مفاهیمی از قبیل امنیت روانی، نبود اضطراب، ریسک و عدم اطمینان می­باشد. به عبارتی منطقه امن دربرگیرنده موقعیت‌های رفتاری کم­ استرسی است که شخص احساس راحتی یا امنیت روانی می‌کند. ماندن در منطقه امن برای فرد بسیار جذاب است چرا که از بروز احساسات ناخوشایند و عدم اطمینان از شرایط پیرامونی جلوگیری می­‌کند.

حال باید دید که ماندن فرد در منطقه امن خود چه مزایا و معایبی را می­تواند به همراه داشته باشد.

مزایای منطقه امن

در این وضعیت شخص کارهایی را که بطور مکرر و مرتب انجام داده و در آن­ها تبحر دارد به خوبی به انجام می­رساند و می­تواند از آن­ها در تجربیات بعدی خود نیز استفاده کند. در حالیکه تجربیات جدید و چالش‌­برانگیز می­تواند باعث توقف در سیر پیشرفت فرد شود، انجام کارهایی که در دایره امن او می­‌باشد می­‌تواند باعث افزایش اعتماد به نفس و بهبود مهارت­‌هایش شود. همچنین انجام کارهای روتین می­تواند باعث کاهش اتلاف انرژی و زمان از دست رفته نیز شود.

معایب منطقه امن

انسان، با توجه به دیدگاه­‌های تکاملی (فرگشتی)، نسبت به شرایط موجود پیرامونی خود دارای اینرسی بوده و تمایل به حفظ وضعیت فعلی خود را دارد. با این توضیح ماندن در منطقه امن باعث ایجاد رضایت فرد نسبت به شرایط موجود شده و امکان پیشرفت، کسب تجربیات نو و بدیع و همچنین یادگیری مهارت­‌های جدید را از انسان سلب می­کند.

رویکردها مفهومی منطقه امن

یکی از رویکردهای غالب در حوزه توسعه و روانشناسی شخصی، گسترش (Expansion) منطقه امن شخص به جای ترک آن می­باشد.برای فهم بهتر این مقوله، مدل­‌های مختلفی که عمدتاً یک مفهوم را بیان می­کنند،ارائه شده­ اند. مفهوم کلی این مدل­‌ها بیانگر این است که شخص با کسب تجربیات جدید در مقیاس خرد و گسترده پلکانی منطقه امن، در طول زمان به جای رها کردن کنج عافیت خود، آن را گسترش می­دهد.
یکی از این مدل­ها، Learning Zone Model می­‌باشد که توسط Lev Vygotsky ارائه شده است.

این مدل بیان می‌­کند که چگونه برای یادگیری موفقیت­ آمیز، باید شخص به چالش کشیده شود. اما در عین حال تعادل نیز می­‌بایستی رعایت گردد، بدین معنی که اگر فرد به اندازه کافی تحت فشار قرار نگیرد، بعید است که از منطقه امن خود خارج شود. اما اگر بیش از حد تحت فشار قرار بگیرد، وارد فاز اضطراب و ترس می­شود. در هر دو مورد ذکر شده، توانایی و میزان یادگیری فرد محدود می­شود.
در این خصوص و در پژوهشی که نتایج مشابه این مدل ارئه شده است، White در سال ۲۰۰۹ به این نتیجه رسید که برای افزایش کارایی و عملکرد فرد و قرارگیری در وضعیتی که “Optimal Perfomance Zone” نامیده می­شود، مقداری استرس و تجربه شرایط ناشناخته برای شخص لازم می­باشد. اما فراتر از این منطقه، “Danger Zone” قرار داشته که باعث افزایش اضطراب و به تبع آن کاهش عملکرد فرد می­شود.

مدل Learning Zone تجربیات جدید در خصوص هر پدیده­‌ای را به سه منطقه تقسیم می­کند:

• منطقه امن
• منطقه یادگیری یا رشد (Learning/Growth Zone)
• منطقه اضطراب و ترس (Panic Zone)

در خصوص ۲ منطقه اول که توضیحاتی ارائه شد. اما Panic Zone وضعیتی است که فرد فراتر از آن چیزی که با شرایط آن آشنا بوده و یا وضعیتی که چیزی به دانسته­ های او اضافه می­شود، حرکت می­‌کند. ممکن است شخص احساس کند که در انبوهی از توقعات و اطلاعات ناآشنا غرق شده است. لذا سطح استرس فرد ممکن است به این دلیل افزایش یابد که احساس می کند در این فرآیند ناموفق بوده و شکست خواهد خورد.

یکی دیگر از رویکردها و تشابهاتی که در خصوص منطقه امن مطرح شده، رویکرد بهینه­‌یابی محلی یا Local Optimization است. طبق تعریف در ریاضیات، علوم کامپیوتر و اقتصاد، مسئله بهینه­‌یابی در حقیقت یافتن بهترین راه­‌حل از میان همه راه‌­حل­‌های امکان پذیر می­باشد.
در حوزه توسعه فردی نیز آنچه ما می­‌خواهیم این است که بهترین نسخه از خودمان را در بین تمام نسخه‌­های ممکن پیدا کنیم. این امر مشابه با نقطه بهینه محلی در یک مسئله بهینه‌یابی است که بعنوان راه‌حلی بهینه در مجموعه­­‌ای از راهکارهای متشابه و نزدیک به یکدیگر می‌­باشد.

جستجوی راه‌حل‌های بهینه شامل رویکردهایی مانند روش‌های «جستجوی محلی» یا «Hill climbing» است. در این روش­‌ها برای پیدا کردن راه­‌حل بهینه، از پیکربندی و شرایط تعریف شده اولیه شروع می‌کنیم و به طور مکرر به سمت شرایط بهینه حرکت می‌کنیم. در نهایت به نقطه‌­ای می رسیم که جستجوی نقطه بهینه دیگر امکان پذیر نبوده زیرا هیچ نقطه بهینه محلی دیگری در دسترس نیست. از جمله روش­‌های دیگر می­‌توان به الگوریتم ژنتیک اشاره نمود.

الگوریتم ژنتیک (GA) یک تکنیک بهینه­‌یابی مبتنی بر اصول ژنتیک و انتخاب طبیعی (Natural Selection) است. این روش فرآیند انتخاب طبیعی را شبیه‌سازی می‌کند بدین صورت که آن دسته از گونه‌هایی (نقاطی) که می‌توانند با تغییرات محیطی خود سازگار شوند، می‌توانند زنده بمانند و تولید مثل کنند و به نسل بعدی بروند.

بدیهی است که ماندن در منطقه امن آسان‌ترین کار است، اما قیاس با مسئله بهینه‌­یابی محلی به ما نشان می‌دهد که از این طریق به احتمال زیاد نه دورتر از وضعیت فعلی خود می‌رویم و نه خود را بیشتر توسعه می‌دهیم. ماندن در مناطق امن به مدت طولانی احتمالاً به این معنی است که ما نمی توانیم وضعیت و شرایط خود را فراتر از مجموعه راه­‌حل­‌ها و نقاط نزدیک به وضعیت فعلی­مان گسترش دهیم.

راهکارهای گسترش منطقه امن

در خصوص افزایش بهر­وری و عملکرد افراد در مواجهه با تجربیات جدید، راهکاریی توسط متخصصان مطرح شده است:

• هرچه بیشتر در مورد جوانب یک چالش یا موقعیت جدید تحقیق کنید، از اضطراب شما کاسته می­شود. لذا پس از جمع­‌آوری اطلاعات کافی، ممکن است انتظارات واقع­‌بینانه­‌تری داشته باشید و در حین آماده شدن برای انجام کار، دانش بهتری نیز کسب کنید.
• یک برنامه عملی (Action Plan) برای گسترش منطقه امن خود ایجاد کنید. با شناسایی موانع عمده­ای که ممکن است در چالش جدید با آن روبرو شوید و کارهایی که می­توانید برای غلبه بر آن­ها انجام دهید، کار را شروع کنید.
  سپس، هر گامی را که می‌­توانید برای خارج شدن از منطقه امن خود بردارید، البته سعی کنید با ساده­‌ترین کار شروع کنید. همچنین می توانید معیارها (benchmark) یا اهداف کوچکی برای پایش پیشرفت خود ایجاد کنید.
• در حالی که ممکن است برای به چالش کشیدن باورهای موجود خود کمی مردد باشید، اما انجام این کار می‌­تواند راهی فوق ­العاده برای خارج شدن از منطقه امن خود و دیدن دنیا از دیدگاه دیگران باشد. احاطه کردن خود با افرادی که تجربیات زندگی متفاوتی دارند، می­تواند یکی از راهکارهای مناسب برای یادگیری در مورد باورها و سیستم­‌های ارزشی جدید باشد. ممکن است راه­‌هایی نیز برای بهبود چارچوب ذهنی خود بیابید که می­‌تواند شما را به تغییر و بهینه­‌سازی اعمالتان سوق دهد.
• از رویکرد Scaffolding (داربست ذهنی) بهره ببرید. “Scaffolding” به ساختارهای حمایتی اطلاق می­شود که یادگیری و توسعه را تقویت و تشویق می­‌کند. این موارد عمدتاً توسط یک منتور یا مربی ایجاد می­شود، اما شما هم به تنهایی می‌­توانید به دنبال فرصت­‌هایی برای توسعه داربست ذهنی خود باشید.
  رویکرد Scaffolding می­تواند اشکال مختلفی داشته باشد، مانند کلمات تشویقی یا سوالاتی که به شما کمک می­کند در مورد مراحل بعدی خود فکر کنید. همچنین یادآوری دستاوردهای گذشته نیز می­‌تواند مفید باشد.
• از یادگیری اجتماعی یا Social learning استفاده کنید. نظریه یادگیری اجتماعی که برگرفته از کار Albert Bandura است، نشان می‌دهد که ما با مشاهده و تقلید از افراد دیگر یاد می‌گیریم. یعنی خود را با الگوهایی مقایسه می­کنیم که به ما انگیزه می­دهند و ما را به چالش می کشند. با این حال، یادگیری اجتماعی فقط کپی کردن آنچه می­‌بینید نیست.
  مطمئناً، ویژگی‌های چیزهایی که یاد می‌گیرید مهم هستند، اما نگرش‌ها، نکات و ترفندهایی که الگوهای شما از آن­ها استفاده می‌کنند نیز اهمیت دارد. به عبارت دیگر، یادگیری اجتماعی باید شامل تمرین هدفمند (Purposeful Practice) باشد، نه صرفاً یادگیری جنبه­‌های نظری آن.

سخن پایانی

برای اینکه بیشترین استفاده را از مناطق امن زندگی‌تان داشته باشید، باید یاد بگیرید که زمان‌هایی که داخل یا خارج آن هستید را متعادل نگه دارید. برای رشد شخصی، لازم است ریسک‌پذیر باشید و کمی ناراحتی را تحمل کنید، اما همچنین لازم است زمانی را برای آرامش یافتن و تعمق در آرامش مناطق امن خود بگذرانید. آگاهی از مرزهای مناطق امن قدم اول ایده‌آلی‌ست و با گذر زمان، می‌توانید این منطقه را گسترش دهید و تجارب و فعالیت‌های جدیدی را به زندگی‌تان وارد کنید.

منابع:

Mindtools – linkedin – waldenu