اینترنت Web5 و ارتقای حریم خصوصی کاربران

فعالان بازار رمزارزها طی سال های گذشته با عبارت هایی همچون Web3 یا Web5 روبرو شده اند که بعضا باعث سردرگمی است. در این مقاله مروری خواهیم داشت بر انواع وب و کاربردهایشان؛ در ادامه Web5، هدف و موارد استفاده آن مورد بررسی بیشتر قرار می گیرد و در نهایت تفاوت آن با Web3 تشریح می گردد.

تکامل اینترنت

اینترنتی که امروزه مورد استفاده قرار می گیرد، یا همان Web2، در سال ۱۹۹۹ توسط Darcy DiNucci ابداع شد. هدف Web2 بر محتوای تولیدشده توسط کاربر، سهولت استفاده، فرهنگ مشارکتی و توانایی به اشتراک گذاری اطلاعات متمرکز بود. افراد می توانستند با استفاده از اینترنت به صورت لحظه ای اطلاعات را از طریق شبکه های اجتماعی منتشر کنند و با سایرین در ارتباط باشند. Web3 در سال ۲۰۱۴ و توسط Gavin Wood، هم بنیانگذار شبکه اتریوم، معرفی گردید. Web3 این امکان را فراهم می کند که کاربران بدون نگرانی از محدودیت های سازمانی، نقض حریم خصوصی و نشر بدون رضایت اطلاعات با یکدیگر تعامل داشته باشند. در نهایت نیز Web5 معرفی شد که به باور برخی از کارشناسان به نسخه بعدی شبکه جهانی وب تبدیل خواهد گردید. هدف اصلی Web5 تسهیل توسعه برنامه های وب غیرمتمرکز (DWAs) جهت استفاده از گواهی های قابل تایید و نودهای غیرمتمرکز است. Web5 بر خلاف سیستم های موجود که در آن ها احراز و تایید هویت توسط افراد واسطه ای کنترل می شوند، از سیستم های غیرمتمرکز برای کنترل و مالکیت داده استفاده می کند.  

 اینترنت Web5 چیست؟

هدف اصلی Web5 تضمین مالکیت کامل کاربران بر اطلاعات و داده­های شخصی آن­هاست که برای این منظور تیم های متعددی  در تلاش برای ایجاد یک سیستم غیرمتمرکزتر هستند. این امربه کاربران اجازه می­دهد تا هویت خود را مدیریت کرده و مکان ذخیره داده­های خود را کنترل کنند. جک دورسی، مدیرعامل سابق شرکت توییتر، در اواخر سال ۲۰۲۱ درباره عدم شفافیت در مدیریت و مالکیت داده ها در Web3 هشدار داده بود و پس از آن توسعه Web5 شکل گرفت. البته عبارت Web5 خیلی جدید هم نیست؛ تیم برنرز-لی¹، خالق وب، در سال ۲۰۰۹ و در یکی از سخنرانی های خود به Web5 تحت عنوان “وب احساسی²” اشاره کرد و آن را سیستمی معرفی کرد که افراد کنترل کامل داده های خود را در اختیار دارند و در صورت تمایل می توانند از آن ها درآمدزایی نمایند.

چه کسی پشت WEB5 است؟

تیم توسعه دهنده Web5 توسط جک دورسی، مدیر سابق توییتر و مدیر فعلی شرکت Block (Square سابق) هدایت می شود. شرکت Block که بر ایجاد زیرساخت های مالی جدید با استفاده از فناوری بیتکوین تمرکز دارد، اعلام کرده که برای ارائه وب غیرمتمرکز جدید یا Web5 در تلاش است. البته جزئیات بیشتری در این مورد ارائه نشد. یکی از زیرمجموعه های Block با نام TBD تعریف خود از Web5 را اینگونه ارائه کرده: “تلفیقی از وب فعلی یا Web2 با رمزارزهایی مانند بیتکوین“. به عبارت دیگر، عملکرد وب کلاسیک در قالب فناوری بلاکچین عرضه خواهد شد.

چرا به آن WEB5 می­ گویند؟

گسترش شبکه جهانی وب³ دائما در حال تکامل بوده است. Web 1.0 در دهه ۱۹۹۰ معرفی شد و سپس در اواسط دهه ۲۰۰۰ میلادی در قالب نسخه امروزی اینترنت یا همان Web 2.0 عرضه گردید. اصطلاح Web3 بازنویسی جدیدی از اینترنت را در بستر شبکه‌های بلاکچین عمومی غیرمتمرکز ایجاد کرد. دقیقا همین نکته محل اختلاف طرفدارانWeb5 است، آن ها بر این باورند که ساخت وب به طور مستقیم بر روی فناوری بلاکچین اقدام درستی نیست. بلاکچین ها، به‌عنوان شبکه‌های غیرمتمرکز، بر تعدد نودها⁴ متکی هستند که این امر اصلاح مجموعه داده ها را هزینه بر کرده و در نتیجه کارآمدی Web3 را برای کاربردهای متنوع در نظر گرفته برای آن، زیر سوال می برد. از این رو، Web5 گزینه های بنیادی متفاوتی را در طراحی خود به کار گرفته که عمدتا بر بستر فناوری بلاکچین شکل نمی گیرند و تنها در صورت نیاز از شبکه بلاکچین عمومی بهره خواهند برد (که در حال حاضر تنها گزینه بلاکچین بیتکوین است). حال این پرسش پیش می آید که چرا توسعه دهندگان ناگهان عنوان Web5 را انتخاب کردند و Web4 را مدنظر قرار ندادند. در این راستا برخی معتقدند که  Web4 از پیش وجود داشته که در حوزه موبایل و اینترنت گوشی های هوشمند مورد استفاده قرار می گیرد (برای مثال در جستجوی اطلاعات در هر زمان و مکان). 

WEB5 چگونه کار می­کند؟

Web5 از چهار مفهوم پایه و اصلی تشکیل شده، شامل:

نودهای وب غیرمتمرکز⁵ (DWN)

برنامه­های وب غیرمتمرکز⁶ (DWA)

شناسه­های غیرمتمرکز⁷ (DID)

گواهی های قابل تأیید⁸ (VC)

نود­های وب غیرمتمرکز (DWN) جزء اصلی بوده و شبکه توزیعی نودهای وب را برای شبکه همتا به همتا در Web5 تشکیل می دهند. DWN ­ها توسط خود کاربران اجرا شده و به عنوان مکانیزم ذخیره اطلاعات و انتقال پیام عمل می­کنند؛ در نتیجه شرکت­کنندگان مختلف Web5 می توانند اطلاعات را بین یکدیگر شناسایی و ارسال کنند و به اشتراک بگذارند. به عبارت دیگر، DWN ها نودهای تحت کنترل کاربران هستند که بین آن ها توزیع شده و یک شبکه از نودها را برای ذخیره داده و تسهیل ارتباطات تشکیل می­دهند.

برنامه‌­های وب غیرمتمرکز (DWA) مفهوم مهم دیگری هستند که شبیه برنامه­‌های پیشرفته وب⁹ (PWA) عمل می کنند؛ PWA ها همان اپلیکیشن های رایج مانند مانند توییتر، اسپاتیفای یا تلگرام می باشند. به عبارت دیگر، DWA ها نسخه غیرمتمرکز PWA ها هستند و یک وبسایت دارای تمامی امکانات و ویژگی های یک اپلیکیشن بومی می باشند. DWA ­ها را می­توان ترکیبی از یک وب­سایت و یک اپلیکیشن تلفن هوشمند در نظر­گرفت. DWA ­ها، برخلاف PWA ­ها، به دلیل ماهیت غیرمتمرکز خود داده ها را ذخیره نمی کنند و در نتیجه بدون سرور کار می کنند. داده ها در DWA در نود­های وب غیرمتمرکز قرار دارند و با در اختیار داشتن آدرس یک DWN می توانند داده های مورد نظر را استعلام کنند. کاربرها با کنترل DWN خود می توانند انتخاب کند که داده­ها را در دسترس قرار دهد یا خیر. اگر داده­ها خصوصی باشند، مالک نود باید به برنامه اجازه دسترسی به داده‌­ها را بدهد؛ برای داده­ها عمومی، برنامه به طور خودکار می­تواند داده‎‌­ها را فراخوانی کند.

یکی دیگر از اجزاء مهم Web5، شناسه­‌های غیرمتمرکز (DID) است و تنها بخشی می باشد که از بلاکچین عمومی استفاده می کند. DID یک شناسه منحصربه‌فرد و ایجاد شده توسط کاربر و تحت کنترل وی است که امکان تایید هویت داوطلبانه را بدون نیاز به یک نهاد متمرکز فراهم می نماید. DID همراه با گواهی های قابل تایید (VC) مانند یک کارت شناسایی غیرمتمرکز و هویت اختصاصی آنلاین عمل می­کند. گواهی های قابل تایید بیانگر شایستگی ها، توانایی ها و اعتبار هستند که همراه با DID به کاربر یک هویت واقعی دیجیتال می دهند. در این رابطه، ابزاری با نام SDK معرفی شده که به توسعه دهندگان این امکان را می دهند تا اپلیکیشن هایی را برای استفاده در حوزه هویت خودمختار ارائه دهند.

مقایسه WEB5 و WEB3

چشم انداز متصور برای Web5 مشابه با Web3 است، گرچه چند تفاوت کلیدی قابل اشاره هستند که در ادامه مورد بحث قرار می گیرند. قراردادهای هوشمند با استفاده از برنامه های Web3 بر روی بلاکچین های عمومی مانند اتریوم اجرا شده اند. به همین دلیل به برنامه های Web3، برنامه های غیرمتمرکز یا اختصارا dApps نیز گفته می شود.

در Web5، برنامه‌های وب غیرمتمرکز (DWA) وجود دارند که بر روی بلاکچین ساخته نشده‌ و از طریق تعامل با نود‌های وب غیرمتمرکز (DWN) یک شبکه همتا به همتا و مستقل از هر بلاکچین عمومی را تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر، DWA ­ها می­توانند با DWN ­ها ارتباط برقرار کنند؛  DWN ها نیز خود با یکدیگر ارتباط دارند و تمام این تعامل ها مستقل از هر تراکنش بلاکچینی است. اما در Web3، ارتباط کاربران با قراردادهای هوشمند در بلاکچین از طریق dApps صورت می گیرد و هر مرحله به عنوان یک تراکنش در بلاکچین عمومی ثبت می­شود. به عبارت دیگر، هر اقدام نیازمند انجام یک تراکنش بر بلاکچین عمومی یا راه حل مقیاس پذیر آن مانند پروتکل های لایه دوم است. کاربر در Web3 از طریق توکن های مثلی یا غیرمثلی مالکیت یک دارایی منحصر به فرد را بدست می آورد، این در حالیست که هیچ مفهومی از توکن در Web5 وجود ندارد.

تفاوت دیگر مربوط به ذخیره سازی داده ها است؛ کاربرها در Web5 خود داده ها را بر DWN ها ذخیره می کنند، در حالی که در Web3، این امر از طریق راهکارهای غیرمتمرکز یا سیستم های توزیعی فایل مانند IPFS میسر می شود که داده ها در شبکه های همتا به همتا توزیع و ذخیره سازی می شوند. در واقع هر دو مبتنی بر فناوری بلاکچین و تمرکززدایی هستند، اما Web5 می­تواند احساسات کاربران را درک کند و بسیار غیرمتمرکز­تر از Web3 است.

آیا اینترنت وب۵ بیت کوین محور است؟

شناسه­‌های غیرمتمرکز (DID) مورد استفاده در Web5 به فناوری بلاکچین متصل هستند و از بلاکچین بیتکوین استفاده می کنند؛ البته این اقدام مستقیما روی خود بیتکوین انجام نمی شود. برای این منظور، یک لایه دوم از DID با نام ION که توسط مایکروسافت توسعه یافته، استفاده می­شود. ION روی شبکه بیت­کوین اجرا می­شود و DID­ های لنگرانداخته بر بلاکچین بیتکوین را ذخیره می کند. با این اقدام، ION به یک جایگزین غیرمتمرکز برای سرویس نام دامنه (DNS) در اینترنت به منظور شناسایی هویت تبدیل می‌شود. پیشگامان Web5 اکنون در تلاش برای ادغام با بلاکچین بیتکوین هستند، چرا که در بلند مدت ایمن ترین و مقاوم ترین شبکه در برابر سانسور خواهد بود. با این وجود، ION و DID اجزایی از Web5 هستند که می توانند در صورت نیاز در آینده به سایر بلاکچین ها هم متصل شوند.

WEB5 چگونه وب را تکامل می­ دهد؟

Web2 در حال حاضر تجربه کاربری فوق العاده ای را فراهم کرده، اما کاربرها مالک داده های خود نبوده و کنترلی بر هویت خود ندارند. Web5 این امید را ایجاد کرده که با گذر از Web2 اطلاعات دیگر در سرورهای مختلف ذخیره نشوند و کاربران بر داده ها و هویت پیش فرض خود کنترل داشته باشند. تحقق Web5 دنیای متفاوتی از تجربه اینترنتی را فراهم خواهم کرد؛ کاربر می تواند به دلیل ذخیره اطلاعات در نودهای وب غیرمتمرکز، هویت اجتماعی خود را از برنامه ای به برنامه دیگر انتقال دهد. از طرف دیگر، کاربر نیازی به احراز هویت و ورود به حساب کاربری در برنامه های جداگانه ندارد، چرا که اطلاعات فردی در یک نود وب غیرمتمرکز ذخیره شده و در هر لحظه قابل بازیابی است. برنامه های تحت وب مانند شبکه های اجتماعی نیز با توسعه Web5 کالایی می شوند و کاربران می توانند به راحتی از برنامه ای به برنامه دیگر بروند، بدون اینکه دوستان و دنبال کنندگان خود را از دست بدهند. ذخیره داده‌­های شخصی در یک نود وب غیرمتمرکز مزایای دیگری نیز دارد. کاربر به دلیل مالکیت حقیقی کنترل بیشتری بر روی داده های خود دارد و حتی می تواند خواسته­‌ها و تنظیمات مورد نظر خود را برای یک تجربه شخصی سازی شده ذخیره و در هر اپلیکیشن بازیابی نماید.  

منابع

beincrypto

realvision

¹ Tim Berners-Lee

² Emotional Web

³ World Wide Web | WWW

⁴ Nodes

⁵ Decentralized Web Nodes

⁶ Decentralized Web Apps

⁷ Decentralized Identifiers

⁸ Verifiable Credentials

⁹ Progressive Web Apps